Pavel Aksyonov, BBC Rusça Savunma Muhabiri:

Piyasada yüksek taktik ve teknik özellikleri olan pek çok rakibi bulunsa da Bayraktar TB2, orta menzilli ve uzun ömürlü İHA'lar arasında en popüleri.

Burada Bayraktar'ın geçmişinin başarılarla dolu olmasının etkisi var: Bu model aynı anda birden fazla cephede kullanıldı ve durdurulamadı.

Ukrayna öncesinde Azerbaycan tarafından Dağlık Karabağ'da, Türkiye tarafından Şubat 2020'deki Suriye operasyonunda ve Libya'da Halife Hafter'e karşı başarıyla kullanılmıştı.

Ukrayna'dan önce kullanıldığı cephelerde etkili bir hava savunma sistemi yoktu.

Bu İHA'nın yüksek irtifadan yaptığı saldırılar karşı tarafı kesinlikle hazırlıksız yakalıyordu.

Bayraktar'ın kaydettiği saldırı videolarında da bu net bir şekilde görülüyordu.

Fakat Ukrayna'da aktif hava savunma sistemleriyle karşılaştıktan sonra, bu İHA'lar havadan karaya saldırılardan daha çok, kendi sınıfının geleneksel kullanım alanı olan gözetleme ve hedef tespiti için kullanılmaya başlandı.

Bu görev daha az havalı olabilir ama kesinlikle daha önemsiz değil.

Bu tür İHA'lar savaş uçaklarının veya helikopterlerin yerini alamaz. Çünkü taşıma kapasiteleri pilotlu uçaklara göre daha düşük, daha yavaş ve savunmasızlar.

Fakat bu İHA'lar yeni bir sınıf oluşturdu ve cephelerde yeni taktiklerin geliştirilmesini sağladı.

Uzun süreler havada kalarak gözlem imkanı vermeleri son derece önemli.

Bayraktar TB2 bunu yapabilen tek drone değil.

Çin Wing Loong İHA'sını aralarında Mısır, Kazakistan ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin de olduğu ülkelere sattı.

Bir diğeri de İsrail'in Heron'u. Bunu kullanan ülkeler arasında Türkiye de var.

Ve son olarak sınıfının en iyisi olarak bilinen ABD yapımı MQ-9 Reaper da bir diğer model.

Bu, 1990'larda kullanılan efsanevi MQ-1 Predator'ın geliştirilmiş hali.

Bu da demek oluyor ki Bayraktar sıra dışı bir drone değil.

Fakat doğru zamanda doğru yerde olmayı başaran bir drone.

Rob Lee, Kıdemli Araştırmacı, Foreign Policy Research Institute, Washington:

Ukrayna'da Bayraktarlar kullanışlı bir rol oynadı. Fakat savaş uçaklarına kıyasla bu daha çok yardımcı bir roldü.

Savaşın ilk haftalarında Rus araçlarına ve Rus hava sistemlerine saldırılar düzenlediler.

Bunun nedeni, Rusların operasyonları birleşik kuvvetler halinde gerçekleştirmeyip savunmada açık vermesiydi.

Ancak Mart ortasından sonra Rusya'nın sahada beklendiği şekilde savaşmaya başlamasıyla birlikte TB2'lerden Rus araçlarına yapılan saldırı videolarının devamı gelmedi.

Bunun tek istisnası Karadeniz'deki Yılan Adası'na çıkartma yapan Rus gemilerine düzenlenen saldırı oldu.

Öte yandan diğer araçlarla düzenlenecek saldırılar için hedef belirleme görevlerini gerçekleştirdiler.

Mart'tan beri Ukrayna'nın doğusundaki Donbas bölgesinde etkili bir rol oynuyor gibi gözükmüyorlar.

Bunun nedenlerinden biri de Rusya'nın bu bölgede etkili bir hava savunma sistemi olması ve havalanan TB2'leri düşürmeleri.

Yani ortada karmaşık bir tablo var. Savaşın başında çok önemli bir rol oynadılar. İki hafta boyunca Rus konvoylarına saldırılar düzenlediler.

Öte yandan Dağlık Karabağ'daki kadar, savaşın gidişatını değiştirecek bir rolleri de olmadı.

Aradaki farkın nedeni, Ermenistan'ın buna karşı koyabilecek bir hava savunma sistemi olmamasıydı.

Ukrayna'nın karşısında son derece güçlü hava savunma sistemlerine sahip bir ülke var.

Şartlardaki veya coğrafyadaki farklılıklardan ötürü bir savaşta önemli olan bir şey başka bir savaşta aynı önemde olmayabilir.

Fakat TB2 de farklı roller oynayabilecek bir araç.

Üzerindeki kamera uzak mesafeleri görmeyi mümkün kılıyor.

Dağlık Karabağ'da TB2'lerin Ermenistan tankları üzerinde uçtuğunu ve ardından saldırı düzenlediğini görmüştük.

Ukrayna'da ise Mart'tan bu yana böyle bir şey görmedik.

Bazı koşullarda, özellikle karşı tarafta etkili bir hava savunma sistemi yoksa, sınıfındaki diğer İHA'lardan daha ucuz olan TB2'leri kullanmak zekice bir hamle olabilir.

TB2 etkili bir silah. Fakat her şeyi değiştirebilecek mucizevi bir silah da değil.