Moğolistan´da Kültekin ve Bilge Kağan´ın babası olan İkinci Göktürk Devleti kurucusu İlteriş Kutluğ Kağan´a ait anıt bulundu. Yazıtta ‘Tanrı´, ‘Türk´, ‘Kutluk´, ‘Tümen´ yazıları yer alıyor. Keşifle ‘Türk´ adının ilk kez geçtiği düşünülen Orhun Anıtları´ndan daha eski bir Türk anıtı bulunmuş oldu.

Uluslararası Türk Akademisi ile Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü iş birliğinde Moğolistan´ın Ötüken bölgesinde yürütülen bilimsel kazı çalışmaları sonucunda Göktürk Devleti´nin hükümdarları Bilge Kağan ve Kül Tigin´in babası İlteriş Kağan´ın külliyesi ile yazıtı keşfedildi.

Moğolistan´ın başkenti Ulan Batur´da konuyla ilgili düzenlediği basın toplantısında konuşan Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Darhan Kıdırali, 2019´da Moğolistan´ın Arkeoloji Enstitüsü uzmanlarıyla Ötüken bölgesindeki Nomgon ovasında ortaklaşa başlattıkları kazı çalışmalarının başarıyla sonuçlandığını söyledi.

Kazı çalışmaları sonucunda Bilge Kağan ile Kül Tigin´in babası İlteriş Kağan´ın külliyesi ve yazıtını keşfettiklerini kaydeden Kıdırali, 'Anıt metninden elde edilen bilgilere dayanarak, Nomgon külliyesinin Göktürk Kağanlığını yeniden canlandıran Kül Tigin ve Bilge Kağan´ın babası İlteriş Kutluk Kağan´a ithaf edildiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca bu külliye, ´Türk´ adının ilk kez geçtiği Göktürk döneminin en eski yazılı anıtı olarak kabul edilmektedir' dedi.

12 SATIRLIK ESKİ TÜRK YAZISI BULUNUYOR

Kıdırali, batıdan doğuya oval biçimde inşa edilen külliyenin toplamda 49 metrekare alandan oluştuğunu belirterek, “Külliyenin etrafına hendek kazılmış ve buradan toprak yığılarak bir kale inşa edilmiş. Külliyenin batı tarafında, alanın ortasına delikli taştan bir küp (sunak), taştan insan figürleri, iki yavrusu olan aslan heykeli ve iki koyun heykeli bulunmaktadır” ifadesini kullandı.

Bunun yanı sıra külliyenin kapısında 51 balbal taşın sırayla yerleştirildiğini kaydeden Kıdırali, bunlar arasında 5 balbal taşından Aşina ailesine ait 'dağ keçisi' sembolünün tespit edildiği bilgisini paylaştı.

Kıdırali, ayrıca külliye içinde bir ibadet yerinin olduğunu kanıtlayan tuğla kalıntıları ile patika üzerine serilen kil kaplamanın da bulunduğunu dile getirerek, şöyle devam etti:

“İbadet yerinin önünde yazıtın üst kısmı ve kaplumbağa şeklindeki temeli keşfedildi. Bulunan eserin iki yüzünde 12 satırlık eski Türk yazısı, üçüncü yüzünde ise eski Soğd yazısı bulunmaktadır. Keşfe katılan bilim adamları, anıtın metninden ´Tanrı´, ´Türk´, ´Kutluk´, ´Tümen´ gibi bir dizi kelime tespit etti.”

Uluslararası Türk Akademisi, keşfi dün duyurulan İlteriş Kutluğ Kağan Yazıtı´nda ne yazdığını açıkladı. Yazıtın ön kısmında yer alan 19 satırın 12´si okunabildi.

Uluslararası Türk Akademisi, keşfi dün duyurulan İlteriş Kutluğ Kağan Yazıtı´nda ne yazdığını açıkladı. Yazıtın ön kısmında yer alan 19 satırın 12´si okunabildi.

Merkezi Kazakistan´ın başkenti Nur Sultan´da yer alan Uluslararası Türk Akademisi (TWESCO), Moğolistan´ın Ötüken bölgesinde yürüttükleri bilimsel kazı çalışmaları sonucunda keşfedilen İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı´nın kurucusu ve Bilge Kağan ile Kül Tigin´in babası İlteriş Kutluğ Kağan´ın 7. yüzyıla ait yazıtının ön okumasını paylaştı.

Akademi Başkanı Darhan Kıdırali´nin sosyal medya üzerinden yaptığı paylaşımına göre, 70 santimetre yüksekliğe ve 19 santimetre genişliğe sahip yazıtın her iki tarafında da metin yer alıyor.

Yazıtın ön tarafında bulunan 19 satırın henüz 12 satırı okunabildi. Bunlar sırasıyla 'inek yılının dokuzuncu ayı', 'tanrı oğlu', 'Kutlug Kağan: Türk', 'erkek çocuklarım, köz', 'bizim güzel', 'etdim: bizim yabancı erler', 'yerde', 'tümen: on bin', 'işimi gücümü ver', 'tayin ettim (unvan verdim)', 'tamamı eşitti' kelimelerinden oluşuyor.

'TÜRK YAZI TARİHİNİ DAHA İLERİYE GÖTÜRÜYOR'

Kıdırali, henüz sadece yazıtın ön okumasını paylaştıklarını, en kısa zamanda metnin tamamını yayımlayacaklarını söyledi.

İlteriş Kutluğ Kağan Yazıtı, Türk yazı tarihini daha ileriye götürüyor

İlteriş Kutluğ Kağan´ın 7. yüzyıla ait yazıtının, oğulları Kül Tigin ile Bilge Kağan anıtlarına benzediğini kaydeden Kıdırali, 'Burada ejderha, kurt başı karışımı mitolojik varlıklar, resimler ve Türk ve Soğd yazısı bulundu' dedi.

Kıdırali, bu yazıt taşının Türk yazı tarihi için önemli bir keşif olduğunun altını çizerek 'Yazıttaki ifadeler aynı Kül Tigin ve Bilge Kağan´daki sözler gibi ama birinci ağızdan yani İlteriş Kutluğ Kağan tarafından söylendiği için (Türk yazı tarihini) daha da ileriye götürmektedir' değerlendirmesini yaptı.

Geniş bir arazide bulunan İlteriş Kağan külliyesinin, zamanında düşmanları tarafından tahrip edildiği bilgisini paylaşan Kıdırali, 'Etrafında 51 balbal taş bulundu ama kafataslarını kırmışlar. Hatta yazıtı (İlteriş Kutluğ Kağan yazıtı) bile ortasından bölmüşler' ifadesini kullandı.

Kıdırali, daha önce bulunan Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının dikili olarak keşfedildiğini belirterek 'Bu yazıt, toprak altından çıkarıldı' diye konuştu.

Ayrıca bugüne kadar bu gibi tarihi eserlerin genellikle Avrupalı bilim insanları tarafından gün yüzüne çıkarıldığına işaret eden Kıdırali, 'Bu ilk defa Türk dünyasına kısmet oldu. Bunun için çok mutluyuz' dedi.

´TÜRK´ ADI İLK KEZ GEÇİYOR

'Türk' adının ilk kez geçtiği Göktürk döneminin en eski yazılı anıtı

Uluslararası Türk Akademisi ile Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü iş birliğinde Moğolistan´ın Ötüken bölgesinde yürütülen bilimsel kazı çalışmaları sonucunda Göktürk Devleti´nin hükümdarları Bilge Kağan ile Kül Tigin´in babası İlteriş Kutluğ Kağan´ın külliyesi ile yazıtı keşfedilmişti.

Ötüken bölgesindeki Nomgon Ovası´nda batıdan doğuya oval bir biçimde inşa edilen külliyenin toplam 49 metrekare alandan oluştuğu ve etrafında Aşina ailesine ait sembollerin yer aldığı 51 adet balbal taş ile İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı´nın kurucusu ve Bilge Kağan ile Kül Tigin´in babası İlteriş Kutluğ Kağan´ın 7. yüzyıla ait yazıtının da keşfedildiği duyurulmuştu.

Söz konusu anıt, 'Türk' adının ilk kez geçtiği Göktürk döneminin en eski yazılı anıtı olarak değerlendiriliyor.​​​​​​​